2018-2021

„Nasze dzisiejsze spotkanie jest swego rodzaju naukową inauguracją obchodów tysiąclecia koronacji Bolesława Chrobrego na pierwszego króla Polski. Koronacji, której znaczenie i kontekst chcemy przez najbliższe lata przypominać poprzez różnorodne wydarzenia wystawiennicze, naukowe, edukacyjne i wydawnicze” – powiedział wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego dr Jarosław Sellin otwierając międzynarodową konferencję „Between East and West – studies on the history of memory, commemoration nad reception of medieval culture” na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.

Konferencja międzynarodowa „Between East and West”, fot. Andrzej Romański
Wiceminister Sellin wskazał, że konferencja odbywa się w wyjątkowym momencie – tuż przed ważnymi rocznicami wydarzeń, które odegrały istotną rolę nie tylko w historii Polski, ale także całej Europy Środkowej. Przypomniał, że przed trzema tygodniami został ogłoszony nowy programu z obszaru polityki pamięci na lata 2023-2025 pod nazwą „Tożsamość”.

Wiemy z badań, że wartości, które są obecne w polskiej historii: wolność, solidarność i poszanowanie godności człowieka mają swoje korzenie głębsze niż tylko współczesność. Dlatego program „Tożsamość” ma sięgać do początków Państwa Polskiego oraz do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Najbliższe lata – obok tysiąclecia koronacji Bolesława Chrobrego – przyniosą inne ważne okrągłe rocznice, w tym związane z Hołdem Pruskim i Konfederacją Warszawską – przekazał wiceminister.

Jarosław Sellin poinformował, że Program „Tożsamość” jest inicjatywą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego skierowaną do muzeów, zarówno największych muzeów narodowych czy rezydencji królewskich, jak i do lokalnych muzeów historycznych. W jego ramach realizowane będą przez muzea prowadzone lub współprowadzone przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego duże projekty wystawiennicze. Dodatkowo uruchomiony zostanie specjalny program dotacyjny dla muzeów samorządowych, którego operatorem zostanie Muzeum Historii Polski.

Liczę, że w projektach przygotowywanych przez muzea znajdzie się też miejsce na współpracę z instytucjami naukowymi, szczególnie z uczelniami wyższymi, które swoim potencjałem mogą wesprzeć projekty „Tożsamości”, mogą pomóc w lepszym rozumieniu polskiej historii, w tym tej, o której będzie mowa na dzisiejszej konferencji – powiedział sekretarz stanu w MKiDN.

Wiceminister Sellin przekazał podziękowania zespołowi badawczemu pod patronatem Dziekana Wydziału Nauk Historycznych UMK.

To dzięki zaangażowaniu zespołu spotykamy się dzisiaj w Toruniu, ale też tworzymy zalążki współpracy między muzeami nadzorowanymi przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz uczelniami wyższymi. Ufam, że ta współpraca zaowocuje w najbliższych latach obopólnymi korzyściami, ale przede wszystkim pozwoli lepiej i ciekawiej opowiadać o Polsce Piastów – podkreślił Jarosław Sellin.

O konferencji
Konferencję „Between East and West”, która odbywa się w dniach 17-18 czerwca, zorganizował Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej głównym celem jest upamiętnienie Bolesława Chrobrego w 997. rocznicę śmierci – tuż przed 1 000. rocznicą koronacji piastowskiego władcy.

Symbolicznie konferencja stanowi podsumowanie dotychczasowego stanu badań nad kształtowaniem się obszaru państwa pierwszych Piastów oraz rozpoczyna cykl aktywności naukowych oraz wydarzeń kulturalnych i wystawienniczych w związku ze zbliżającą się 1 000. rocznicą koronacji Bolesława Chrobrego.

„Solidarność z prześladowanymi wymaga zdecydowania i odwagi. Jest to zarazem najbardziej adekwatna reakcja wobec radykalnego politycznego zła, zarówno w przeszłości, jak i współcześnie. (…) Historie wszystkich odznaczonych nie tylko poruszają serca, lecz także zachęcają do działania. Wartości, które prezentują, okazują się niezwykle aktualne dziś, w obliczu rosyjskiej agresji i rosyjskiego terroru na Ukrainie” – napisał wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński w liście odczytanym przez wiceministra Jarosława Sellina podczas uroczystości wręczenia odznaczeń „Virtus et Fraternitas”, która odbyła się w Belwederze. W tym roku uhonorowanych medalami zostało 23 bohaterów z Portugalii, Ukrainy, Francji, Nowej Zelandii, Słowacji, Węgier, Szwecji i Stanów Zjednoczonych.

Gala wręczenia Medali „Virtus et Fraternitas” 2022, fot. Danuta Matloch
Nawiązując do czasów wojny i aktualnej sytuacji za wschodnią granicą Polski, wicepremier Piotr Gliński zawrócił uwagę, że choć wojna toczy się na polach bitew, a jej losy często rozstrzygają się w gabinetach polityków, to jednak zawsze ma ona twarz człowieka skrzywdzonego i potrzebującego, oderwanego przemocą od dotychczasowego życia.

Dziś widzimy to szczególnie wyraźnie i dobitnie, bowiem w wyniku rosyjskiej agresji tysiące Ukraińców, przede wszystkim kobiet i dzieci, uciekło z kraju i znalazło schronienie w Polsce. Od pierwszego momentu na różne sposoby Polska – Polacy, państwo polskie – wspiera tych, którzy – podobnie jak my – mieli swoje rodziny, pracę i plany na przyszłość. I zostali z nich brutalnie odarci. Dlaczego Polacy przyjęli Ukraińców w swoich domach? Dlaczego z takim zaangażowaniem pomogli i cały czas pomagają Ukraińcom? Te pytania często padają poza granicami Polski. A odpowiedź na nie wydaje się być oczywista. To efekt naszej historii, naszego doświadczenia, naszych wartości – podkreślił minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Wicepremier przypomniał , że w XX wieku agresja dwóch totalitaryzmów – niemieckiego i sowieckiego – zniszczyła młodą II Rzeczpospolitą i stworzyła przestrzeń, w której panowały przemoc i terror. W ten sposób przekreśliła plany na przyszłość pierwszego pokolenia urodzonego i wychowanego w wolnej Polsce, a Europa Środkowo-Wschodnia stała się areną masowych zbrodni na ludności cywilnej.

Śledząc dzisiaj sytuację na Ukrainie, a zwłaszcza sceny z Buczy, Irpienia czy Mariupola, lepiej rozumiemy doświadczenia naszych rodziców i dziadków – naszą własną historię. Dostrzegamy, że w tym miejscu Europy wojna wciąż jest możliwa, a wolność ma swoją cenę. Uświadamiamy sobie także siłę solidarności narodów, nie tylko w wymiarze politycznym, ale także indywidualnych postaw – powiedział prof. Piotr Gliński.

Szef resortu kultury przypomniał, że podczas II wojny światowej i w obliczu terroru dwóch totalitaryzmów Polacy musieli często polegać na wsparciu innych – przyjaciół, sąsiadów, obcych ludzi. I otrzymywali pomoc, która w wielu wypadkach ocaliła im życie, choć dla ratujących wiązało się to często z ryzykiem, a nawet zagrożeniem życia.

Medal Virtus et Fraternitas to wyraz wdzięczności ze strony Rzeczypospolitej, ze strony państwa polskiego, ale i nas wszystkich, Polaków, dla tych, którzy nieśli pomoc obywatelom polskim lub zabiegali o prawdę i pamięć o polskich ofiarach – podkreślił wicepremier. – Historie, które wydobywamy z zapomnienia m.in. dzięki badaniom Instytutu Pileckiego, są bardzo różne. Wydarzyły czy może – wydarzały się nie tylko w okupowanym kraju, lecz także w miejscach zesłania i przymusowej emigracji – dodał.

Minister kultury wskazał, że wśród odznaczonych są osoby różnej narodowości, różnego wykształcenia i statusu społecznego, twórcy instytucji pomocowych, ale także osoby indywidualne, działające na własną rękę, czasami wbrew otoczeniu.

Odznaczenia odbierają dziś m.in. potomkowie Ukraińców, którzy ratowali Polaków na Wołyniu w 1943 roku. Podczas mojej ostatniej wizyty w Kijowie podpisaliśmy memorandum o polsko-ukraińskiej współpracy w dziedzinie pamięci historycznej, które – mam głęboką nadzieję – będzie wyznaczało trwałą zmianę w naszych wzajemnych relacjach, także w odniesieniu do tego, co trudne w naszej wspólnej historii. Pamięć o postawach odznaczonych powinna odgrywać w tym procesie kluczową rolę – podkreślił prof. Piotr Gliński.

Gratulując odznaczonym i ich rodzinom, wicepremier wyraził nadzieję, że losy zapomnianych bohaterów będą dla wszystkich współczesnych wielką inspiracją, ponieważ wartości, które prezentują, okazują się dziś, w obliczu rosyjskiej agresji i rosyjskiego terroru na Ukrainie, niezwykle aktualne.

Odznaczeni Medalem „Virtus et Fraternitas” 2022

● Mieszkańcy Fréland w Alzacji którzy udzielili pomocy polskim jeńcom - Ksiądz Raymond Voegeli (1894–1980), Marie (1881–1971) i Eugène (1873–1953) Gorius, ich córka Rosalie Fogel (1919–2007), wnuczka Jeanine Humbert (ur. 1934) oraz Léon Humbert (1900–1969), Hélène Pionstka (1921–2009).

● Peter Fraser (1884–1950) i Janet Fraser (1888–1945) – premier Nowej Zelandii i jego żona, którzy przyczynili się do przyjęcia w Nowej Zelandii kilkuset polskich dzieci ewakuowanych wraz z Armią Andersa ze Związku Sowieckiego.

● Aristides de Sousa Mendes (1885–1954) - portugalski dyplomata, który jako konsul we Francji ocalił za pomocą portugalskich wiz ok. 10 tysięcy osób, Polaków i Żydów, m.in. Stefanię i Juliana Tuwimów oraz Antoniego Słonimskiego.

● César de Sousa Mendes (1885–1955) - brat bliźniak Aristidesa, również dyplomata, w latach trzydziestych był konsulem Portugalii w Warszawie, we wrześniu 1939 udzielił pomocy grupie Polaków.

● Pedro Correia Marques (1890–1972) - portugalski dziennikarz, który opisywał losy Polski pod okupacją niemiecką, w 1944 r. wydał jedną z pierwszych w Europie publikacji książkowych o Powstaniu Warszawskim, krytykował bierność Aliantów oraz Sowietów wobec tragedii Warszawy.

● Ján Klinovský (1905–1944) - słowacki polityk, przeciwnik współpracy z III Rzeszą, po wybuchu wojny ratował Polaków aresztowanych na Słowacji, pomagał w akcji przerzutu uciekinierów z okupowanej Polski.

● Julien Bryan (1899–1974) - amerykański fotograf, dokumentalista oblężonej Warszawy w 1939 roku. Jego zdjęcia i film o oblężeniu stolicy i bestialstwie niemieckiej agresji dotarły do milionów ludzi, przede wszystkim w USA.

● Paul Super (1880–1949) - amerykański działacz społeczny, od lat dwudziestych działał w warszawskim oddziale YMCA, organizował m.in. akcje dożywiania dzieci. Podczas II wojny światowej założył Amerykańską Komisję Pomocy Polakom i koordynował pomoc YMCA dla polskich żołnierzy i uchodźców w wielu krajach.

● Elna Gistedt-Kiltynowicz (1895–1982) - szwedzka aktorka, gwiazda scen przedwojennej Warszawy, po wybuchu wojny nie skorzystała z możliwości wyjazdu. Założona przez nią kawiarnia była miejscem działalności charytatywnej i punktem kontaktowym podziemia. Zaangażowana w pomoc Żydom.

● Kateryna (1909–2000) i Fedor Bojmistrukowie (1905–1974) - ukraińscy gospodarze ze wsi Kaszówka na Wołyniu, którzy w sierpniu 1943 roku przygarnęli do siebie dwuletnią dziewczynką, ocaloną ze zbrodni dokonanej we wsi Gaj. Bojmistrukowie przygarnęli dziewczynkę i wychowali jak własne dziecko.

● Mychajło Susła (1901–1970) - mieszkaniec wsi Podkamień w przedwojennym województwie tarnopolskim. W 1943 roku pomógł rodzinie Świętojańskich uciec z Podkamienia i przewiózł ich własną furmanką, dzięki czemu uniknęli śmierci.

● Członkowie Węgiersko-Polskiego Komitetu Opieki nad Uchodźcami: hrabina Józsefné Margit Károlyi (1892–1964), Edith Weiss (1899–1967), Erzsébet (1902–1980) i Antal (1905–1972) Szápáry którzy odegrali kluczową rolę w organizowaniu akcji pomocy dla fali polskich uchodźców, którzy przybyli na Węgry we wrześniu 1939 r.

Medal „Virtus et Fraternitas”

Medal „Virtus et Fraternitas” jest nagrodą przyznawaną przez Prezydenta RP obcokrajowcom zasłużonym w niesieniu pomocy osobom narodowości polskiej lub obywatelom polskim innych narodowości, które były ofiarami zbrodni sowieckich, nazistowskich zbrodni niemieckich, zbrodni z pobudek nacjonalistycznych lub innych przestępstw stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości oraz zbrodni wojennych, popełnionych w okresie od 8 listopada 1917 r. do 31 lipca 1990 r. Odznaczenie mogą także otrzymać osoby podejmujące działania dla upamiętnienia tych, którzy nieśli pomoc i ocalenie.

Wystawa „Virtus et Fraternitas” w Kordegardzie

Z okazji tegorocznej uroczystości wręczenia medali Virtus et Fraternitas Instytut Pileckiego i Narodowe Centrum Kultury przygotowały wystawę plenerową o tym samym tytule, która przybliża postaci i losy tegorocznych laureatów Medalu. Ekspozycję prezentowaną przez Kordegardą. Galerią Narodowego Centrum Kultury na Krakowskim Przedmieściu będzie można oglądać do 5 lipca.