Artykuły i wywiady

„Zabytek Zadbany” jest uroczystością nie tylko dla depozytariuszy tego dziedzictwa, ale dla wszystkich osób zaangażowanych w interdyscyplinarne procesy ochrony i opieki nad zabytkami – powiedział wiceminister kultury Jarosław Sellin podczas rozdania nagród uczestnikom konkursu „Zabytek Zadbany”.

Wiceminister kultury, generalny konserwator zabytków Jarosław Sellin podczas wtorkowej uroczystości w siedzibie MKiDN, poinformował, że laureaci konkursu w tym roku podchodzą z 8 województw, "w których znajdują się piękne zabytki".

"W rejestrze zabytków mamy na ten moment 87 tys. obiektów, natomiast w wojewódzkich ewidencjach zabytków znajduje się 661 tys." - powiedział. Jego zdaniem, "z zabytkami wiąże się ich znaczenie kulturowe, często też religijne". "Jest to dla wspólnoty rzecz podstawowa, która pomaga nam identyfikować się z konkretnymi miejscami. Człowiek z natury potrzebuje obcowania z pięknem, a dzięki kontemplacji, odwiedzaniu i oglądaniu zabytków, a także poprzez przeżywanie ich historii jest to możliwe" - dodał.

Wyraził wdzięczność laureatom i wyróżnionym za ich pracę i opiekę nad zabytkami. W ocenie Sellina, "Zabytek Zadbany jest uroczystością nie tylko dla depozytariuszy tego dziedzictwa, ale także dla służb konserwatorskich, badaczy, projektantów, konserwatorów, wykonawców i wszystkich osób zaangażowanych w interdyscyplinarne procesy ochrony i opieki nad zabytkami".

"Dzięki sfinansowaniu tych projektów Polska pod względem struktury zabytków, będzie wyglądać jeszcze piękniej. Dziękuję wszystkim, którzy opiekują się tymi obiektami, organizatorom: Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa, a także jury za trud przeanalizowania zgłoszonych kandydatur i wskazania laureatów" - powiedział Sellin. "Zdajemy sobie sprawę, że do opieki nad zabytkami niezbędne są środki finansowe. Staramy się w MKiDN podchodzić do tego wyzwania bardzo ambitnie m.in. poprzez program +Ochrona zabytków+" - dodał.

Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa Katarzyna Zalasińska powiedziała, że jest dumna, że Instytut od wielu nagradza opiekunów zabytków. Zwróciła uwagę, że "ochrona zabytków nigdy się nie kończy, ciągle rodzi przed nami nowe wyzwana". "Nigdy nie osiągniemy swojego celu, zawsze będziemy do niego dążyć. Na tej drodze trzeba wiele wytrwałości i tylko właściciel zabytku wie co to znaczy" - dodała.

W kategorii "utrwalenie wartości zabytkowej obiektu" laureatem jest parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Wyróżnienie dostali właściciele i opiekunowie kamienicy przy ul. 3 Maja 32 w Rzeszowie, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu za prace przy siedzibie oraz gmina Ząbkowice Śląskie za prace przy Ratuszu.

W kategorii "rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu" zwyciężył Cmentarz z okresu pierwszej wojny światowej nr 196 w Koszycach Małych. Wyróżnienie otrzymały gmina Pniewy za pracę konserwatorskie przy Pałacu w Pniewach, gmina miasto Świdnica za prace przy Belwederze w Parku Młodzieżowym w Świdnicy.

Laureatem kategorii "adaptacja obiektów zabytkowych" jest spółka Apartamenty Skarbowa Moderne Bis za prace przy fabryce odzieży, obecnie budynku mieszkalnym "Stara Szwalnia" w Lesznie. Wyróżnienie otrzymała gmina Brwinów za pracę przy Pałacu Wierusz-Kowalskich, obecnie siedzibę Gminnego Ośrodka Kultury w Brwinowie; gmina Złoty Stok za pracę w dawnym kościele ewangelickim, obecnie obiekcie o funkcjach kulturalno-turystycznych i edukacyjnych w Złotym Stoku oraz miasto Żyrardów za prace przy Siedzibie dyrekcji i administracji Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Żyrardowskich, obecnie mieści się tam urząd miejski i biblioteka w Żyrardowie.

Laureatem w kategorii "architektura i budownictwo drewniane" została parafia św. Jana Chrzciciela w Soninie za prace przy kościele parafialnym. Wyróżnienia otrzymało miasto Józefów za prace przy Willi Frankówce, Barbara i Jarosław Izdebscy właściciele Willi Jadwiniówki w Zakopanem, gmina Rawa Mazowiecka za prace przy kapliczce przydrożnej w Podlesie.

W kategorii "zabytki techniki" przyznano dwa wyróżnienia, otrzymały je Polskie Koleje Państwowe za prace przy Zespole dworca kolejowego w Węglińcu (woj. dolnośląskie) oraz gmina Kruszwica za prace przy wiatraku typu koźlak w Chrośnie.

W kategorii specjalnej, za właściwe użytkowanie i stałą opiekę nad zabytkiem tytuł laureata otrzymały ex aequo dwa obiekty: kościół Świętego Antoniego Padewskiego i klasztor franciszkanów w Poznaniu oraz katedra Wniebowzięcia NMP i Świętego Andrzeja Apostoła we Fromborku.

Jak podał, NID, "Zabytek Zadbany" to ogólnopolski konkurs Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków, którego procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa. Jego głównym celem jest promocja i upowszechnianie najlepszych prac konserwatorskich, budowlanych, rewaloryzacyjnych i adaptacyjnych zrealizowanych zgodnie ze standardami badawczymi i wykonawczymi. Konkurs ma długą tradycję, sięgającą prawie 50 lat wstecz. Właściciele i zarządcy zabytkowych nieruchomości mogą ubiegać się o tytuł laureata lub wyróżnienie, jeśli ich działania w zakresie badań, prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytkach są wzorowe i konsekwentne. Pracownicy Narodowego Instytutu Dziedzictwa przeprowadzają ocenę zgłoszeń oraz przygotowują eksperckie

Możliwości wsparcia instytucjonalnego i finansowego przez państwo dla podmiotów dysponujących polskim dziedzictwem kulturowym zgromadzonym za granicą przewiduje projekt noweli ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przyjęty w czwartek z poprawkami przez sejmową komisję kultury.

Na czwartkowym posiedzeniu sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu odbyło się pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

"To ustawa, która ma już ponad 30 lat i była wielokrotnie nowelizowana i jest taką podstawą działania ministra kultury w dziedzinie prowadzenia różnych instytucji kultury, które mu podlegają. Chęć procedowania tej nowelizacji ma charakter ogólny i może znaleźć zastosowanie dla potencjalnie każdego zainteresowanego podmiotu w przyszłości, zajmującego się ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą" - powiedział sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosław Sellin.

"Od momentu rozpoczęcia prac koncepcyjnych i legislacyjnych nad tą nowelizacją jasno komunikujemy, że intencją ustawodawcy jest przede wszystkim w pierwszej kolejności ochrona dwóch wyjątkowych znajdujących się poza granicami Polski zbiorów i dwóch wyjątkowych instytucji. Chodzi o Bibliotekę Polską w Paryżu i o Muzeum Polskie w Raperswilu w Szwajcarii" - zaakcentował.

Jak zaznaczył, Biblioteka Polska w Paryżu to przede wszystkim dziedzictwo Wielkiej Emigracji. "W jej utworzenie i prowadzenie zaangażowani byli m.in. książę Adam Jerzy Czartoryski, Adam Mickiewicz. Z Biblioteką związani byli m.in. Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid, Fryderyk Chopin. W zbiorach Biblioteki są takie skarby jak pierwsze wydania +O obrotach ciał niebieskich+ Mikołaja Kopernika, rękopisy i pióro Adama Mickiewicza, rękopisy i odlew dłoni Fryderyka Chopina, listy polskich królów, obrazy Olgi Boznańskiej, Teodora Axentowicza" - wymieniał Sellin.

"Muzeum Polskie w Rapperswilu to z kolei niezwykle burzliwa historia instytucji utworzonej w celu zabezpieczenia polskich zabytków historycznych przez uczestników dwóch naszych największych powstań XIX-wiecznych - listopadowego i styczniowego i funkcjonującej mimo dziejowych zawirowań do połowy ubiegłego roku, kiedy, zgodnie z decyzją szwajcarskich władz lokalnych, muzeum musiało opuścić historyczną siedzibę na rapperswilskim zamku. W związku z tym państwo polskie zakupiło w tej samej miejscowości Rapperswil Hotel Schwanem nad jeziorem, przepiękny, duży, historyczny obiekt. I m.in. w tym obiekcie ma znaleźć nową siedzibę Muzeum Polskie w Rapperswilu" - mówił Sellin.

W przechowywanych aktualnie w kilku magazynach zbiorach - jak wyliczał - znajdziemy m.in. obrazy Józefa Chełmońskiego, Leona Wyczółkowskiego, bogate zbiory kartograficzne, archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Józefa Mackiewicza. Z muzeum tym związani byli m.in. Stefan Żeromski, Ignacy Jan Paderewski, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Maria Konopnicka.

"Od 10 lat toczą się rozmowy o stworzeniu jakiejś możliwości objęcia tych zbiorów systemową opieką państwa polskiego. Powodów jest kilka. Najważniejsze z nich to po pierwsze ryzyko utraty ciągłości funkcjonowania (...). Po drugie trudna sytuacja finansowa tych podmiotów. Zarówno Biblioteka jak i Muzeum powstały i przez dziesięciolecia funkcjonowały dzięki hojności fundatorów i mecenasów. W gruncie rzeczy dzięki mecenatowi prywatnemu. Wraz z upływem lat i końcem pewnej epoki źródła te ulegają wyczerpaniu. Trudna sytuacja finansowa tych instytucji pociąga za sobą ryzyko rozproszenia tych zbiorów, gdyż instytucje nie są w stanie zapewnić wystarczającej liczby wykwalifikowanego personelu" - wskazał Sellin.

"Nie mniej istotnym aspektem jest postępująca zmiana pokoleniowa i co za tym idzie - widmo braku następców dla osób opiekujących się zbiorami. (...) Czyli krótko mówiąc wydaje nam się, że czas najwyższy, żeby państwo polskie zdecydowało się na opiekę nad tymi instytucjami nie tylko w postaci dorocznie przyznawanych grantów na konkretne działania, ale też na opiekę podmiotową, czyli na opiekę finansową wprost, za pomocą pewnego mechanizmu, który w tej ustawie opisujemy" - wyjaśnił.

Jak wskazał, wydaje się to oczywiste, ponieważ we wcześniejszych okresach m.in. II wojny i PRL-u te instytucje pomagały m.in. fundując Polakom z kraju stypendia. "Po 30 latach istnienia wolnej, niepodległej Polski wydaje nam się, że czas najwyższy, żeby tak zasłużone instytucje zostały objęte opieką państwa polskiego z budżetu państwa polskiego (...) Mówimy więc o dwóch instytucjach-pomnikach, które są szczególne nie dzięki bogactwu swoich zbiorów, ale też poprzez długość trwania, historię, poświęcenie i zaangażowanie wielkich Polaków, którzy te miejsca tworzyli" - zauważył Sellin.

Celem nadrzędnym procedowanej ustawy - jak mówił - jest stworzenie ram prawnych umożliwiających skuteczną ochronę najcenniejszych z punktu widzenia polskiego dziedzictwa narodowego zbiorów znajdujących się poza granicami Polski. Jak wskazał, niniejsza nowelizacja umożliwia "tworzenie przez tę instytucję podmiotu zależnego, znanego obcemu porządkowi prawnemu i będącego w pełni kontrolowanym przez tę instytucję. Jest więc uzupełnieniem istniejącej ustawy, dającym możliwość tworzenia skutecznych, dostosowanych do zagranicznych porządków prawnych narzędzi dla osiągnięcia zamierzonego celu".

"Zmieniamy art. 21 ust. 2a, tutaj wprowadza się dodatkowy wymóg, zgodnie z którym instytucja kultury utworzona na podstawie umowy zawartej z podmiotem zagranicznym prowadzącym działalność w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego może zostać utworzona pod warunkiem, że podmiot ten prowadzi działalność w zakresie ochrony polskiego dziedzictwa narodowego i dysponuje zgromadzonymi za granicą historycznymi kolekcjami i zbiorami dóbr kultury istotnymi dla polskiego dziedzictwa kulturowego" - zaakcentował Sellin.

Ponadto dodano art. 14b, zgodnie z którym możliwość "tworzenia podmiotów zależnych będą miały wyłącznie instytucje kultury, dla których organizatorem będzie polski minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz które będą współtworzone z bibliotekami, muzeami i innymi podmiotami, które prowadzą działalność w zakresie ochrony polskiego dziedzictwa narodowego i dysponują zgromadzonymi za granicą historycznymi kolekcjami i zbiorami dóbr kultury istotnymi dla polskiego dziedzictwa kulturowego".

"Zgodnie z tym artykułem, instytucjom kultury, o których mowa, umożliwiono powołanie podmiotu zależnego, w formie prawnej i organizacyjnej zależnej od miejsca ich utworzenia, co znacznie usprawni funkcjonowanie w miejscu przechowywania zbiorów. Określono też cel działalności podmiotu zależnego, jakim jest prowadzenie poza granicami Polski działalności kulturalnej wspierające instytucje kultury" - zaznaczył Sellin.

W nowelizacji doprecyzowano, że działalność podmiotu zależnego nie będzie skierowana na generowanie zysków, a wszelkie przychody pochodzące z ewentualnej działalności komercyjnej prowadzonej przez podmiot zależny będą przeznaczane na jego działalność statutową. Pojawiła się też regulacja zapewniająca skuteczną kontrolę finansową i organizacyjną zarówno nad instytucją kultury, jak i jej podmiotem zależnym.

"Utworzenie podmiotu zależnego wymagać będzie każdorazowo zgody właściwych organów tj. polskiego ministra kultury, ministra finansów i ministra spraw zagranicznych. Szczegółowo określono też zakres informacji wymaganych przy wnioskowaniu o utworzenie podmiotu zależnego, a także informacji, które muszą zostać ujęte w jego dokumentach założycielskich" - zaznaczył Sellin dodając, że w celu ochrony interesów państwa, w tym przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki środkami publicznymi, wprowadzono też "szereg narzędzi kontroli i ograniczeń".

Posłowie upoważnili Biuro Legislacyjne do dokonania zmian o charakterze redakcyjnym, legislacyjnym i językowym, co stanowi konsekwencję poprawek przyjętych przez komisję w projekcie ustawy.

Członkowie komisji jednogłośnie poparli projekt nowelizacji ustawy wraz z poprawkami. Posłem-sprawozdawcą został Piotr Babinetz (PiS).