- Super User
- 2018-2021
- Odsłony: 532
25.08.2023 Problemy z restytucją skradzionych dóbr kultury
Zbliża się kolejna rocznica II wojny światowej, co zmusza do refleksji nad stratami, jakie Polska poniosła. Jak wielka była grabież polskich dóbr kultury?
– Autorzy „Raportu o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945” oszacowali straty w dziedzinie kultury – wraz ze stratami wynikającymi ze zniszczeń obiektów zabytkowych i sakralnych – na co najmniej 51 mld 878 mln zł. Wartość materialną strat w dziełach sztuki i kolekcjach artystycznych wyceniono na 18 mld 605 mln zł.
Podkreślić należy, że mówimy tu o stratach z terenów Polski w granicach z 1939 r., bez ziem wschodnich włączonych po II wojnie światowej do ZSRS, i jedynie o stratach z zakresu ruchomych dóbr kultury. Szacuje się, że w konsekwencji zniszczeń towarzyszących działaniom wojennym, celowej, urzędowej grabieży i niekontrolowanego szabru polskie zbiory instytucji publicznych, kolekcjonerów prywatnych i związków wyznaniowych pozbawione zostały ponad 516 tys. dóbr kultury. Same muzea utraciły w przybliżeniu 50 proc. swoich zbiorów. Szacunki te są jednak z całą pewnością zaniżone, ponieważ przedwojenna dokumentacja kolekcji zwykle była również rekwirowana lub celowo niszczona, a w przypadku kolekcji prywatnych i związków wyznaniowych nierzadko nie istniała.
Rabunek ze zbiorów publicznych był zdarzeniem bez precedensu i nie miał miejsca na taką skalę w żadnym z innych okupowanych krajów, takich jak np. Holandia czy Francja.
Osoby bezpośrednio zaangażowane w ten proceder nie były dobrane przypadkowo – byli to utytułowani historycy, historycy sztuki i archeolodzy, pracownicy muzeów, uczelni i instytutów badawczych.
Na jakim etapie jest proces restytucji mienia? Ile udało się już odzyskać?
– Proces restytucji mienia w zakresie ruchomych dóbr kultury toczy się w zasadzie nieustannie. Od początku lat 90. w MKiDN działa zajmująca się tym specjalna komórka. W związku ze stale rosnącą liczbą prowadzonych spraw pojawiła się potrzeba jej wzmocnienia i w ubiegłym roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał oddzielny Departament Restytucji Dóbr Kultury, który zajmuje się m.in. gromadzeniem informacji o dobrach kultury utraconych w wyniku II wojny światowej z terenu Polski w granicach po 1945 r. oraz prowadzi jedyną ogólnopolską bazę strat wojennych. Spośród ponad 68 tys. zarejestrowanych tam utraconych dzieł sztuki w ostatnich latach z powodzeniem odzyskano blisko 700 obiektów. Działania restytucyjne prowadzone są przez resort kultury wielotorowo, zarówno w kraju, jak i za granicą, przy wsparciu wielu instytucji, policji i prokuratury, ekspertów, prawników oraz przy wykorzystaniu nowoczesnych narzędzi cyfrowych.