Zbiory egipskie i wazy greckie z historycznej kolekcji Stanisława Kostki Potockiego i rodziny Potockich można oglądać w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. 1 grudnia 2017 roku wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin uroczyście otworzył tam Gabinety Starożytności. Dodatkowo w Sali Białej wilanowskiego pałacu odbyła się inauguracja Roku Johanna Joachima Winckelmanna w Polsce.
Otwarcie Gabinetów Starożytności jest efektem starań Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie o scalenie historycznej kolekcji dzieł sztuki egipskiej i greckiej, która uległa rozproszeniu w rezultacie II wojny światowej. Tym samym przywrócono antycznym dziełom sztuki należne im miejsce w rezydencji królewskiej, będącej też domem Stanisława Kostki Potockiego – archeologa, kolekcjonera i badacza dzieł sztuki, a przy tym oświeconego polityka i reformatora edukacji. Prezentowana obecnie, scalona kolekcja waz starożytnych i zbiorów egipskich pozwala zobaczyć je w takiej formie, jak zaplanował to hrabia Potocki – w historycznych wnętrzach pałacu, zabytkowych szafach i odtworzonej dekoracji scenograficznej.
Otwarcie Gabinetów Starożytności powiązane jest z celebrowanymi na całym świecie obchodami 300-lecia urodzin i 250-lecia śmierci Johanna Joachima Winckelmanna – niemieckiego uczonego, którego dzieło Geschichte der Kunst des Alterthums przyswoił polszczyźnie Stanisław Kostka Potocki, dopełniając je zarazem przykładami „dla oczu” i wyobraźni. O sztuce u dawnych, czyli Winkelman polski wydano w 1815 r.
Sztuka egipska i grecka w Wilanowie
Stanisław Kostka Potocki zaczął kupować wazy podczas swojej podróży do Italii, która trwała od jesieni 1785 do wiosny 1786 r. Wyjazd wiązał się m.in. z zamiarem skompletowania nowego wyposażenia do pałacowych wnętrz, zwłaszcza do sali bibliotecznej, której wystrój miał świadczyć o ambicjach miłośnika sztuki i jej badacza. Jak pokazują listy pisane z Neapolu do żony Aleksandry, Potocki dał się porwać pasji zbieracza do tego stopnia, że większość środków, którymi dysponował, przeznaczył na zakup starożytnych dzieł sztuki. Opisane w listach perypetie i emocje związane ze zdobywaniem kolejnych artefaktów, osobisty udział w wykopaliskach archeologicznych i przemyślane komponowanie zbioru – to wszystko potwierdza gust i znawstwo Stanisława Kostki Potockiego, ale też znaczenie zabytków, które rozpaliły wyobraźnię kolekcjonera.
Zdobyte z niemałym wysiłkiem starożytne dzieła sztuki znalazły swoje miejsce w kolekcji rodziny Potockich w Wilanowie, a od 1805 r. stały się częścią muzeum otwartego w pałacowych wnętrzach historycznej rezydencji króla Jana III. Osiemnastowieczni znawcy sztuki cenili starożytne wazy, które ich zdaniem uosabiały mądrość kultury starożytnej oraz były wyrazem humanistycznych wartości i klasycznej harmonii ówczesnego świata. Mistrzowskie i sugestywne zdobienia tych cennych naczyń przemawiały do wyobraźni i oferowały wiedzę łatwiej dostępną niż uczone teksty.
Głowa Ozyrysa i naczynia z wizerunkami bogów
W Gabinetach Starożytności można zobaczyć m.in. głowę Ozyrysa – fragment rzeźby pochodzącej z Egiptu (595–570 r. p.n.e.), parę alabastronów – niewielkich naczyń zdobionych wizerunkami mitologicznych bogów i zwierząt, które tworzą wielowarstwowy orientalizujący ornament (ok. 600 r. p.n.e.), pochodzącą z Grecji czerwonofigurową amforę szyjową ze wzruszającą sceną pożegnania młodego wojownika z małżonką i ojcem (ok. 440 r. p.n.e.), a także krater dzwonowy – czarne naczynie ozdobione wizerunkiem boga wina Dionizosa w wieńcu laurowym i z tyrsem w dłoni, stojącego pomiędzy menadą a satyrem, którego wyróżnia… koński ogon (400–380 r. p.n.e.).
Gabinety Starożytności z kolekcją dzieł sztuki egipskiej i greckiej można zwiedzać codziennie. Obowiązuje bilet wstępu do pałacu (poza czwartkiem, kiedy zwiedzanie jest bezpłatne).