Szanowni Państwo,
spotykamy się w chwili ważnej nie tylko dla wszystkich mieszkańców Sztumu i okolicznych miejscowości, ale również szerokiego grona pasjonatów niezwykle interesującej historii średniowiecza na ziemiach polskich. Częścią tej historii jest właśnie sztumski Zamek, którego początki sięgają XIV wieku, a według niektórych historyków, czasów jeszcze wcześniejszych. Zamek należący początkowo do zakonu krzyżackiego, ma też w swojej historii 300 letni okres, w którym z przerwami należał do Polski. We wrześniu 1410 r. do Sztumu przybył król Władysław Jagiełło wracający na czele armii spod Malborka, a w latach 1468-1772 Sztum był siedzibą powiatu w ramach województwa malborskiego. Wejście w życie traktatu o I rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 r. spowodowało, że Sztum znalazł się w granicach zaboru Królestwa Prus. W 1920 r. na terenie powiatu sztumskiego odbył się plebiscyt, którego wyniki były niekorzystne dla Polski i miasto pozostało w rękach niemieckich. Należy jednak pamiętać, że na tym obszarze padło najwięcej głosów za Polską. Wiosną 1945 r. po wkroczeniu Armii Czerwonej, Sztum został zniszczony a na terenie Zamku urządzono Sąd Powiatowy i Prokuraturę. Od roku 1968 w tej części zamku działało Muzeum Powiśla, którego działalność zakończyła się na początku lat 80-tych XX wieku.
Zważywszy na bogate dzieje Zamku oraz jego znaczenie dla mieszkańców, 19 listopada 2016 r. podczas wizyty w Sztumie złożyłem obietnicę, że Zamek stanie się częścią Muzeum Zamkowego w Malborku. Dotrzymałem słowa. Dziś nabierają one realnego wymiaru. Państwo polskie przejmuje odpowiedzialność nad Zamkiem i dalszym jego rozwojem, jako Muzeum. Na ten cel w roku 2018 zostanie przekazana kwota, co najmniej 800 tys. zł, a być może nawet większa. Zamek w Sztumie, obok Zamku w Kwidzynie, stanie się częścią zespołu dawnych siedzib krzyżackich z malborskim Muzeum na czele.
W pierwszym etapie funkcjonowania Zamku, konieczne będzie przeprowadzenie prac zabezpieczających i konserwatorskich połączonych z badaniami w obiektach wpisanych do Rejestru Zabytków. Dokończone zostaną prowadzone wcześniej prace archeologiczne pozwalające na zlokalizowanie wszystkich reliktów pierwotnego założenia zamkowego. Oprócz tego zostanie wykonana niezbędna infrastruktura, która pozwoli na prowadzenie działalności muzealnej i edukacyjnej. Zamek w Sztumie leży w połowie drogi między Malborkiem i Kwidzynem, co pozwoli na uruchomienie trasy turystycznej wraz ze wspólnym biletem i spójną ofertą programową. W pierwszym okresie na terenie Zamku w Sztumie bedą organizowane jedynie wystawy planszowe, z czasem wystawy prezentujące oryginalne artefakty. W działalności nowej instytucji dominować będzie działalność edukacyjna, skierowana do okolicznej młodzieży i mieszkańców Ziemi Sztumskiej oraz Powiśla, a w sezonie letnim do turystów. Działalność prowadzona będzie we współpracy z Bractwem Rycerzy Ziemi Sztumskiej i Działu Edukacji Muzeum Zamkowego w Malborku.
Główna linia działalności Muzeum związana będzie z Ziemią Sztumską i Powiślem od czasów średniowiecza do współczesności. W szczególności wyeksponowane zostaną tematy takie jak: Sztum, jako rezydencja wielkich mistrzów, wojna trzynastoletnia, wojny polsko-szwedzkie, plebiscyt roku 1920 i działalność Polaków na terenie Powiśla, opozycja antykomunistyczna i niepodległościowa na Powiślu po 1945 r., budowa polskiej administracji po II wojnie światowej i dzieje regionu do dziś.
Muzeum w Sztumie gromadzić będzie pamiątki związane z miastem i regionem, w pełnym zakresie chronologicznym, jako instytucja prowadzone przez Ministra, dysponująca zapleczem w postaci pracowników Muzeum Zamkowego w Malborku. Instytucja przejmie opiekę merytoryczną nad funkcjonującymi izbami pamięci i zbiorami regionalnymi, wspierając je. Już w 2018 r. zostanie ogłoszona zbiórka artefaktów, związanych z miastem i całym Powiślem, które zostaną opracowane i tymczasowo znajdą swoje miejsce w magazynach Muzeum Zamkowego w Malborku. Z czasem staną się podstawą kolekcji Muzeum w Sztumie. Pracownicy Muzeum zajmą się także zbieraniem wspomnień i relacji mieszkańców. Dziedzictwo niematerialne jest równie istotne. Muzeum w Sztumie oprócz swoich funkcji muzealnych będzie uczestniczyło w życiu miasta i regionu, współpracując przy tym z lokalnymi stowarzyszeniami i organizacjami i pełniąc aktywną rolę kulturotwórczą.
Szanowni Państwo. Chciałbym bardzo serdecznie podziękować władzom Sztumu za przekazanie Zamku. Szczególne podziękowania należą się również:
Panu Zbigniewowi Pędziwilkowi, Pani Sylwii Celmer, Panu Adamowi Krupie, Panu Jackowi Krupie oraz Panu Adamowi Poćwiardowskiego, Zaangażowanie tych osób w znacznym stopniu przyczyniło się do podjęcia przez Ministra decyzji o przejęciu Zamku w Sztumie.