„Spotykamy się na uroczystości powołania członków Rady Odbudowy, organu opiniodawczo-doradczego ministra kultury i dziedzictwa narodowego, który będzie wspierał proces realizacji inwestycji odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. Inwestycji od lat wyczekiwanej, wymarzonej, żywej w sercach Polaków” - powiedział wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalny konserwator zabytków dr Jarosław Sellin podczas uroczystości powołania Rady Odbudowy Pałacu Saskiego, która odbyła się dzisiaj na Zamku Królewskim w Warszawie.
Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego zaznaczył, że 83 lata temu Niemcy rozpoczęli świadomy i brutalny proces niszczenia Narodu Polskiego, jego kultury i tożsamości. Przypomniał, że 18 grudnia 1944 r. w ramach operacji planowanego wyburzania i palenia Warszawy, już po upadku Powstania Warszawskiego, Niemcy wysadzili Pałac Brühla, a w kolejnych dniach Pałac Saski.
W procesie niszczenia nie było przypadku, rozkaz Heinricha Himmlera był jasny – „Miasto ma całkowicie zniknąć z powierzchni ziemi i służyć jedynie jako punkt przeładunkowy dla transportu Wermahtu. Kamień na kamieniu nie powinien pozostać. Wszystkie budynki należy zburzyć aż do fundamentów”. O dokładności, precyzji w niszczeniu może zaświadczyć przykład monumentalnej kolumnady Pałacu Saskiego, która nie od razu runęła. Zostały dwie środkowe kolumny ponad Grobem Nieznanego Żołnierza, które wysadzono kolejnego dnia. Dziś stajemy przed bardzo trudnym, odpowiedzialnym zadaniem, rozpoczynamy bowiem proces restytucji Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej, przepięknych architektonicznych perełek, gmachów użyteczności publicznej przedwojennej Warszawy o korzeniach sięgających 2 poł. XVII wieku – mówił podczas wydarzenia Jarosław Sellin.
Wiceszef resortu kultury poinformował, że w budynku Pałacu Saskiego mieściło się Biuro Szyfrów, w którym doszło do rozszyfrowania bolszewickich kodów podczas wojny w 1920 r., a 8 grudnia 1932 r. po raz pierwszy udało się polskim kryptologom rozkodować szyfrogramy zaszyfrowane za pomocą Enigmy. Podkreślił, że gmach Pałacu Saskiego związany jest także z osobą marszałka Józefa Piłsudskiego, który miał tu swoje biuro w latach 1922-1923 jako szef Sztabu Generalnego. Dodał, że Pałac Saski stanowił również siedzibę Sztabu Wojska Polskiego, a Pałac Brühla – Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Koncepcje odbudowy Pałacu Saskiego pojawiły się już dwukrotnie. Po zakończeniu II wojny światowej władze PRL rozważały odbudowę zachodniej pierzei placu Piłsudskiego (wówczas Zwycięstwa). Zwolennikami odbudowy Pałacu Saskiego byli w owym czasie konserwatorzy i architekci, m.in. Jan Zachwatowicz oraz Stanisław Biegański. Ostatecznie jednak odstąpiono od tych planów – zwrócił uwagę wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego.
Generalny konserwator zabytków wskazał, że kolejne projekty odbudowy Pałacu Saskiego, m.in. z 2004 r. przewidywały odtworzenie obiektu w kształcie z 1939 r. (z całkowitą rekonstrukcją kolumnady i arkad) z wyraźnym wyodrębnieniem Grobu Nieznanego Żołnierza w obecnej formie, w taki sposób, aby zachować jego symboliczną wymowę. Wiceminister Jarosław Sellin podkreślił, że z pożogi wojennej ocalał fragment kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza, odsłoniętym 2 listopada 1925 r., który od tego czasu stał się pomnikiem upamiętniającym czyn zbrojny oręża polskiego i symbolem niezłomności narodu.
Profesor Jan Zachwatowicz – jeden z najwybitniejszych historyków i teoretyków architektury, który położył ogromne zasługi w odbudowie Warszawy ze zniszczeń wojennych, konieczność odbudowy najcenniejszych zabytków argumentował następująco: „Poczucie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń domaga się odbudowy tego co nam zniszczono. (…) Obecna koncepcja odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla ora kamienic przy ulicy Królewskiej 6, 8, 10/12 w Warszawie przewiduje odbudowę według zewnętrznego kształtu architektonicznego, jaki obiekty te miały na dzień 31 sierpnia 1939 roku. Odtworzenie Pałacu Saskiego i przyległej zabudowy będzie mogło mieć wymiar urbanistyczno-architektoniczny polegający na domknięciu placu Piłsudskiego poprzez wypełnienie zachodniej pierzei z 1939 oraz społeczno-socjologiczny, tj. podniesienie poczucia tożsamości narodowej poprzez rekonstrukcję zabytku głęboko zakorzenionego w świadomości polskiego społeczeństwa – mówił wiceminister kultury.
Wiceminister podkreślił także, że w procesie projektowania i odbudowy szczególną rolę będzie miała zachowana dokumentacja, materiały archiwalne, m.in. szczegółowa inwentaryzacja Pałacu z lat międzywojennych, dokumentacja kartograficzna i architektoniczna, liczne zdjęcia oraz filmy. Przekazał również, że w trakcie dyskusji środowiskowych dotyczących odbudowy Pałacu Saskiego zwrócono uwagę na potrzebę dialogu wszystkich podmiotów zaangażowanych w ideę restytucji Pałacu oraz partycypacyjnego udziału mieszkańców Warszawy w tym przedsięwzięciu, a także budowanie świadomości społecznej i tożsamości miejsca.
Powołana dziś Rada Odbudowy, składająca się z 11 członków, której przewodniczyć będzie Generalny Konserwator Zabytków, a której skład stanowią osoby wyróżniające się wiedzą i doświadczeniem w zakresie procesów inwestycyjnych, architektury, urbanistyki, historii lub ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, będzie w pewnym sensie głosem społeczeństwa, dialogu różnych środowisk. Serdecznie dziękuję członkom Rady za przyjęcie nominacji, za odwagę w podjęciu tak ważnej, odpowiedzialnej funkcji. Naszym zadaniem jest pamiętać i tę pamięć właśnie przez odtworzenie Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie przekazać naszym dzieciom, kolejnym pokoleniom – podsumował wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego.
Rada Odbudowy Pałacu Saskiego będzie czuwała nad przebiegiem inwestycji. Kandydatów do Rady zgłosili: Prezydent RP, prezes Rady Ministrów, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, minister kultury i dziedzictwa narodowego, minister obrony narodowej, prezydent m.st. Warszawy, Generalny Konserwator Zabytków oraz Rada m.st. Warszawy.
W skład Rady weszli przedstawiciele świata kultury, historycy, osoby z związane z zarządzaniem nieruchomościami, prawnicy oraz inni specjaliści.