Sejmowe komisje Kultury i Środków Przekazu oraz Spraw Zagranicznych zapoznały się w czwartek z informacją ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu oraz ministra spraw zagranicznych na temat promocji kultury polskiej za granicą oraz działalności Instytutów Polskich za granicą, wraz z informacją NIK.
W czwartek na posiedzeniu sejmowych Komisji Kultury i Środków Przekazu (KSP) oraz Komisji Spraw Zagranicznych (SZA) prezentowana była informacja Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu oraz Ministra Spraw Zagranicznych na temat promocji kultury polskiej za granicą oraz działalności Instytutów Polskich za granicą, wraz z informacją Najwyższej Izby Kontroli.
Dyrektor Departamentu Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego NIK Piotr Prokopczyk przedstawił informacje o wynikach kontroli NIK w zakresie promocji polskiej kultury za granicą.
Prokopczyk zaznaczył, że kontrola była realizowana w 2018 roku, a informacja o jej wynikach została opublikowana w 2019 roku.
NIK oceniło w raporcie, że "w latach 2013-2018 działania organów państwa na rzecz promocji kultury polskiej za granicą nie były właściwie zaplanowane i monitorowane". "Dodatkowo trzeba podkreślić, że działania te były rozproszone, ponieważ prowadziło je, bez odpowiedniej koordynacji, ponad 120 jednostek - instytuty polskie podległe Ministrowi Spraw Zagranicznych oraz instytucje kultury nadzorowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego" - zwrócił uwagę Prokopczyk.
Dodał, że "mimo realizacji wielu przedsięwzięć kulturalnych zagranicą nie można ocenić ich skuteczności rozumianej jako jeden z elementów budowania marki narodowej.
Z kontroli NIK wynika, że obowiązujące w latach 2013-2018 strategie - "Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego" oraz "Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju" - odnosiły się jedynie ogólnie do tej kwestii, wskazując na konieczność stworzenia zintegrowanego systemu promocji kultury polskiej. "Ostatecznie system taki nie powstał, ze względu na brak właściwej współpracy międzyresortowej. Nie podjęto również skutecznych działań w celu opracowania programu z zakresu promocji kultury polskiej zagranicą stanowiącego rozwinięcie i konkretyzację dotychczasowych strategii" - napisano.
Pomimo braku właściwego planowania, koordynowania i monitorowania promocji kultury polskiej za granicą NIK pozytywnie ocenia poszczególne działania podejmowane w tym obszarze przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministra Spraw Zagranicznych, a w szczególności przez nadzorowane przez nich instytucje. "Dotyczyło to realizacji przedsięwzięć kulturalnych, w tym wystaw, koncertów oraz innych form przekazu obejmujących najważniejsze dziedziny kultury polskiej (malarstwo, rzeźbę, fotografię, teatr, muzykę, historię i literaturę polską). W kontrolowanych jednostkach wydatki na promocję kultury wyniosły prawie 350 mln zł w latach 2013-2018" - przekazano.
Dodano, że "instytuty polskie na ogół prawidłowo prowadziły gospodarkę finansową, a stwierdzone nieprawidłowości w tym obszarze nie miały wpływu na ocenę".
Sekretarz stanu w MKDNiS wskazał, że "w obszarze promocji kultury polskiej za granicą celem nadrzędnym ministra kultury jest budowanie pozytywnego wizerunku Polski poprzez prezentowanie za granicą bogatego polskiego dorobku artystycznego, a także współczesnych zjawisk kulturalnych". "Rok 2019 był bardzo udany dla polskiej kultury i twórców. Warto tu wskazać przede wszystkim przyznanie Nagrody Nobla w dziedzinie literatury Oldze Tokarczuk za rok 2018, czy tez film +Boże Ciało+ Jana Komasy, który został nominowany do Oscara w roku 2020" - wymienił Sellin.
"Rok 2019 obfitował w wiele spektakularnych wydarzeń kulturalnych, które mogliśmy zaprezentować za granicą, wraz z instytucjami podległymi, przy współpracy z placówkami dyplomatycznymi. Sądząc po entuzjastycznym przyjęciu przez liczną publiczność zagraniczną wydawało się, że kolejne lata będą kontynuacją tego trendu. Niestety, pandemia pokrzyżowała wiele planów, wstrzymała realizację wielu zaplanowanych wcześniej wydarzeń kulturalnych, również za granicą" - powiedział wiceminister kultury.
Przedstawił także kilka znaczących i najciekawszych przykładów w jego ocenie, działalności resortu kultury. Mówił m.in. o wystawie "Polska 1840-1918. Zobrazować ducha narodu", zorganizowanej w Muzeum Louvre-Lens we Francji; cyklu koncertów Mieczysława Weinberga w Wigmore Hall w Londynie; wystawie "Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński" w Hadze; 2. edycji Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Europy Środkowo-Wschodniej Eufonie. Przekazał, że w związku z Rokiem Stanisława Moniuszki odbyło się ponad tysiąc wydarzeń w kraju i 90 na całym świecie. Zwieńczeniem wydarzeń światowych była premiera "Halki" w reż. Mariusza Trelińskiego w Wiedniu oraz "Halki" w wykonaniu artystów Warszawskiej Opery Kameralnej w Wilnie.
Przypomniał, że w ubiegłym tygodniu wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu Piotr Gliński odwiedził Hiszpanię, gdzie m.in. spotkał się z minister kultury i sportu tego kraju. Na spotkaniu rozmawiano na temat organizacji Roku Kultury Polskiej w Hiszpanii i Roku Kultury Hiszpańskiej w Polsce.
Sellin poinformował także, że na początku 2023 roku Polska wystąpi w roli gościa honorowego na Międzynarodowych Targach Książki w Tajpej.
Wskazał, że znaczącą część wymienionych wydarzeń udało się zrealizować dzięki podpisanemu w 2018 roku porozumieniu o współpracy między MKiDN a MSZ.
Jak mówił, "zasadniczymi narzędziami na rzecz promocji kultury polskiej za granicą są dwa programy wspierające, które minister kultury ogłasza na każdy kolejny rok" Są to programy "Kultura inspirująca" oraz "Promocja kultury polskiej za granicą".
"W latach 2019-2020 nastąpiła też poprawa mechanizmów współpracy przy realizacji kluczowych projektów w zakresie promocji kultury polskiej za granicą. Placówki zagraniczne były najbardziej zaangażowane w realizację dużych projektów Instytutu Adama Mickiewicza, poprzez wsparcie merytoryczne, organizacyjne, nastąpił także rozwój współpracy z Narodowym Centrum Kultury, Polskim Instytutem Sztuki Filmowej, Instytutem Książki, Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina, Instytutem Muzyki i Tańca, Narodowym Instytutem Architektury i Urbanistyki, Filmoteką Narodową, Instytutem Audiowizualnym, Instytutem POLONIKA, muzeami, galeriami, operami i innymi instytucjami" - wskazał Sellin.
Wiceminister kultury poinformował, że MKDNiS rozważa "możliwość współpracy z GUS w zakresie nowego obszaru badań dot. międzynarodowej współpracy kulturalnej w ramach polskich instytucji kultury, zarówno na szczeblu samorządowym jak i państwowym".
Sekretarz stanu w MSZ Szymon Szynkowski vel Sęk powiedział, że promocja kultury stanowi niezbędny element przedstawienia Polski światu, dlatego jest ona tym wyróżnionym komponentem prowadzących przez MSZ działań w zakresie dyplomacji publicznej. "Dzięki polskiej kulturze, tej kulturze ze swoją całą historią, ale też dzięki współczesnej kulturze, my mamy się czym pochwalić. Możemy pokazywać Polskę jako kraj bardzo bogaty, jeżeli chodzi o tradycję, historię, ale bardzo atrakcyjny, jeżeli chodzi o współczesną kulturę i możliwości przyciągnięcia do niej odbiorcy, także odbiorcy zagranicznego" - podkreślił.
Wskazał, że "kluczową rolę w promocji kultury polskiej za granicą odgrywa sieć 25 Instytutów Polskich, podległych Ministerstwu Spraw Zagranicznych". Jak mówił, "misją Instytutu jest docieranie do możliwie szerokich, zagranicznych środowisk opiniotwórczych, twórczych i eksperckich w celu budowania dobrych, ścisłych kontaktów z ich przedstawicielami". "W ten sposób, aby umocnić pozytywny wizerunek Polski za granicą" - dodał.
Przypomniał, że Instytuty Polskie opowiadają o polskiej kulturze, historii, nauce, języku polskim, dziedzictwie narodowym w taki sposób, aby odbiorca z innego kręgu kulturowego mógł lepiej zrozumieć polski kod kulturowy. Szynkowski vel Sęk przekazał też informację o otwarciu nowych Instytutów Polskich na świecie np. w Brazylii, na Bałkanach.
"Działania programowe uwzględniają priorytety polskiej polityki zagranicznej, w których istotne znaczenie ma dyplomacja publiczna i kulturalna. Instytuty Polskie opierają swoją misję o pięć filarów programowo-wizerunkowych: Polska zaangażowana, Polska obywatelska i solidarna, Polska inspirująca, Polska kreatywna i innowacyjna; dziedzictwo buduje przyszłość" - wymienił Szynkowski vel Sęk.
Ocenił, że w ostatnich tygodniach najbardziej widowiskowym przykładem promocji polskiej kultury za granicą było pokazanie 21 maja 2021 roku w National Gallery w Londynie obrazu Jana Matejki pt. "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem". "To jest pierwszy polski obraz w National Gallery w Londynie. Ogromny sukces MKDNiS we współpracy z Instytutem Polskim w Londynie" - powiedział.
Poinformował, że budżet departamentu MSZ odpowiedzialnego za promocję kultury polskiej za granicą to "35 mln zł".
Mówił również o współpracy MSZ z TVP oraz Polskim Radiem dla Zagranicy. "Najważniejsze kampanie promocyjne w latach 2019-21 to: kampania "EUrope is our place" z okazji 15. rocznicy przystąpienia Polski do UE; kampania z okazji przystąpienia Polski do NATO, promującą polskie zaangażowanie na Bałkanach Zachodnich; kampania związana z 10-leciem Partnerstwa Wschodniego; kampania promująca polską myśl informatyczną oraz kampanię pn. +Outstanding Polish Women+" - przekazał sekretarz stanu w MSZ.
Ocenił, że "wielkim wyzwaniem jest dyplomacja historyczna - opowiadania o historii Polski, prostowanie błędów, uproszczeń, przekłamań". "Często spotykamy się z brakiem świadomości mieszkańców innych krajów np. o przebiegu II wojny światowej na naszym terytorium, przeinaczanie faktów historycznych, czasami nieświadome, a czasami celowe, dlatego dyplomacja historyczna musi pozostać integralną częścią dyplomacji publicznej i kulturalnej" - podkreślił.
Podał, że w 2019 roku MSZ zorganizowało ponad 100 wizyt studyjnych, z których blisko połowa promowała polską kulturę. W 2020 r. ze względu na pandemię COVID-19 ze zgłoszonych 140 projektów, udało się zrealizować 8, w tym jeden o charakterze kulturalnym.
Na rok 2021 Instytuty Polskie i inne placówki zgłosiły we wstępnych planach 85 wizyt studyjnych, z tego 37 o charakterze kulturalnym.